Toen mijn oma van moederskant nog leefde, waren de verhalen uit de Tweede Wereldoorlog nooit ver weg. Oma's eveneens joodse vriendinnen en buurvrouwen, die voor mij allemaal 'tante' heetten, waren van dezelfde generatie. Hoewel ik niet religieus opgevoed ben, maakte mijn joodse komaf wel dat oorlogsverhalen me als kind extra hard raakten. Ook op school. Beelden en teksten in de geschiedenisles bestempelden mijn voorouders als ratten. De verhalen over gaskamers lieten mijn hart bonken van razernij. Ik voelde me aangesproken; dit ging over mijn familieleden!
In 1997 kwam ik via een schoolreis voor het eerst in Berlijn. We bezochten ook het voormalige concentratiekamp Sachsenhausen en wederom maakten de beelden van stapels tanden en kiezen een diepe, misselijkmakende indruk. Met de jaren sleten langzaam de scherpe randjes van dat gevoel. Zeker vanaf het moment dat de 'tantes' en ook mijn oma van ouderdom stierven, vervaagden de herinneringen aan de verhalen en werden ze naar de achtergrond verdrongen. Hoe ouder ik werd, hoe minder groot de rol werd die mijn joodse afkomst nog speelde.
Nooit kwam ik meer terug in die sombere, artistieke stad, die zucht onder haar geschiedenis en destijds al het moderne omarmde naast de historie. Maar vorige week was ik er ineens weer. Het is zaterdag als mijn vakantievlucht, die me van Milaan naar huis had moeten brengen, wordt geannuleerd. Rechtstreekse vluchten zijn er in de volgende vier dagen niet. Omdat ik in het oosten van het land woon, overweeg ik mijn vlucht om te laten boeken naar een Duitse bestemming. Berlijn is de enige optie en ik besluit om vanaf daar met de internationale trein naar huis te reizen.
Zo sta ik na een te korte extra nacht in Milaan rond lunchtijd ineens onder de Brandenburger Tor. Blauwe straatnaambordjes wijzen de weg naar het joodse monument annex museum. Dan herinner ik me dat daar ook gegevens over mijn directe voorouders te zien zouden moeten zijn. Tot mijn verbazing is er een uitgebreid paneel dat enkel en alleen over een familie gaat met een voor mij wel heel bekende naam. De basis is een grote trouwfoto van een zus van mijn opa. Haar man werd een jaar na de bruiloft weggevoerd en omgebracht, evenals de rest van zijn familie. Zijzelf overleefde de oorlog. Mijn opa staat zelf ook op die foto, jeugdig en met een brede lach. Hij dook onder en overleefde, als een van de weinigen. Maar erg goed heb ik hem niet gekend.
Er zijn oude filmbeelden te zien, waarop de families plezier hebben bij een dagje aan het strand. Elk familielid van de jong gestorven bruidegom is vermeld met geboorte- en overlijdensdatum. En ik sta daar zomaar in Berlijn en neem foto's van de foto's en verbaas me. Ik moest dit gewoon zien, om mijn afkomst niet te vergeten en om me te realiseren hoeveel geluk ik heb dat ik leef. Want doordat sommigen van hen aan de dood ontsnapten, kon ik geboren worden. Blijkbaar was er een grote omweg vanuit Italië voor nodig om me daarvan weer even bewust te worden.
Esther van der Wal
1 opmerking:
wauw
Een reactie posten